1825-1901 tarihleri arasında yaşamış Fransız ressam olan Jules Laurens, geçtiğimiz ay anlattığımız de Hell Seyahatnamesi’nin resim ve gravürlerini çizen kişidir.
Bu yolculuk, önünde çok parlak bir sanat geleceği görünmeyen 21 yaşındaki genç bir ressam için büyük bir şanstı. Güney Fransa’daki küçük Carpentras kentinde yaşayan orta halli taşralı bir aileden gelen Laurens, Paris’e 1842’de Montpellier Güzel Sanatlar Okulu’nda öğrenim gördükten sonra gelir. (….) 1845’de tarihsel konularda yapılmış manzara resimlerinin katıldığı Roma Ödülü yarışmasında şansını bir dener, ama herhangi bir başarı elde edemez. Genç yaşına karşın oldukça deneyim kazanmış, ancak bu yarışmadaki başarısızlığı ile cesareti kırılmış, yönünü de daha tam çizememiş bu ressama Türkiye yolculuğu önerisi tam da bu sırada yapılır. Bugünkü bilgilerimizin ışığında, Jules Laurens’in kişilik özelliklerinin de serüvene atılmaya uygun olduğunu ekleyelim. Otoportrelerinden anlaşıldığı üzere, yakışıklı, iri mavi gözlü, aydınlık narin yüzlü biri olan Jules Laurens, aynı zamanda sevimli ve kibar bir yol arkadaşıdır. Kişiliğinin en belirgin özelliklerinden biri de, kuşkusuz, o zamanlar Paris’deki resim atölyelerindeki sanatçılar arasında sıkça görülen bir ortak özellik olan mizaha yatkınlıktır. (1)
Fransız hükümeti de Hell'e Karadeniz, Hazar Denizi ve bu denizleri çevreleyen ülkelerde coğrafya ve tarih alanlarında bilimsel araştırmalar yapma görevini vermiştir. Bir yıllık ön araştırma ve inceleme devresinden sonra, Anadolu ve İran yolculuğu için 18 Mayıs 1846'da Toulon'dan yola çıkan de Hell ve eşinin yanında 21 yaşındaki ressam Jules Laurens da vardır. Laurens, yol arkadaşlarıyla birlikte önce İstanbul'un her tarafını dolaşarak surların, camilerin, çeşmelerin resimlerini yapar.
İstanbul çizimlerini, eski surlarıyla İzmit, Roma Köprüsü'yle Sapanca Gölü, bir denizkızının kurduğu İznik, oryantalistlerin en önemli esin kaynaklarından biri olan Bursa izler. 20 Haziran-24 Ağustos 1847 tarihleri arasında Riva-Ereğli-Amasra-Sinop-Gerze-Çarşamba-Ünye-Bolaman-Tirebolu-Trabzon hattı gezilir. Daha sonra bu çalışmaları bir kitapta toplanarak, dört cilt metin ve büyük boy bir albüm halinde yayınlanır.
Semavi Eyice, Laurens’in de Hell ile birlikte çıktığı seyahatten 1849’da Fransa’ya binden fazla resimle döndüğünü yazar. (2) Bu resimlerin bir kısmı seyahatnamenin albümünde yüz büyük levha halinde basılmıştır.
Ereğli’de olduğu döneme ait saptadığımız beş çizimi vardır, Laurens’in.
Tümünde 13 Temmuz 1847 tarihi bulunur.
Kentimiz için büyük bir şans olduğuna inandığım bu resimlerden benim en çok sevdiğim, Yalı bölgesini resmeden, Laurens tarafından “Eregly- Héraclée” adı verilmiş olandır. Yaklaşık eski iskele çevresinden yapıldığını düşündüğüm bu manzara, Atkapısı’nı, hâlen dimdik ayakta olan kıyı surlarını, arkada balıkçı kayık ve iskelesini ve birkaç yalıyı mükemmel bir şekilde resmeder.
Antik surların o dönemdeki hâli ile ilgili olarak, Kaneri Kapı’yı resmeden “Ereğli’nin girişi” adlı resim de kent tarihimiz açısından çok önemlidir. Bugün artık toprağın altına gömülmüş şekilde olan Kaneri Çeşmesinin beyaz mermeri ve üzerindeki sur taşlarının şekli bu noktanın Kaneri Kapı olduğunu bize kanıtlar. İlerleyen yıllarda resimde gördüğümüz bu sur bölümleri, yol açılması amacıyla yıkılacaktır. Resimde, surların önünde bağdaş kurarak oturmuş bir figür de bulunur.
Üçüncü resim, değişik bir açıdan Kaletepe’deki Akropolü ve arkasında ufukta Çeştepe fenerini konu alır.
Sonuncusu ise, geçtiğimiz aralık ayında seyyah Boré’yi anlatırken paylaştığımız bugünkü Yapı Kredi Bankasının yerindeki Tabakhane ve eski yapı kalıntısını resmeder. Bu yapılar da, Erdemir’in açılışıyla beraber oluşan yol ihtiyacı için 60’lı yılların başında ortadan kalkmıştır.
Laurens’in Türkiye resimleri, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul Fransız Kültür Merkezi ve Paris Güzel Sanatlar Akademisi işbirliğiyle düzenlenen bir serginin ardından 1998’de Yapı-Kredi Yayınları tarafından ‘Jules Laurens’in Türkiye Yolculuğu’ adıyla yayınlanmıştır. (3) Sergide ve sözkonusu eserde Ereğli’ye ait bu dört resim de bulunmaktadır.
Ereğli’nin 19. Yüzyıla ait en güzel gravürlerinden birinin de Laurens’e ait olduğundan, Semavi Hocamızın Belleten’deki makalesini okuyana dek haberdar değildik. Hommaire de Hell’in Albümünde yer almayan bu gravürün, Laurens’in Anadolu gezisinde gerçekleştirdiği binlerce çizimden söz konusu esere verdiği 7 resimden biri olduğunu Semavi Eyice belirtir. (4) Bu gravürü ve yer aldığı eseri, önümüzdeki ay ele alacağız.
Semavi Hocanın aynı makalesinde belirttiği, Fransa’nın değişik yörelerindeki müze ve kitaplıklardaki Laurens gravürlerinin içinde Ereğli’ye ait olan başka resim olup olmadığı konusunda şu an için bir bilgiye sahip değiliz. Çok üretken bir ressam olan Laurens’e ait eserlerde yapılacak ayrıntılı bir araştırma, bunu ortaya çıkartabilir.
DİPNOTLAR
(1) Christine Peltre – Jules Laurens’in Türk Doğusu – 1998 yılında Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul Fransız Kültür Merkezi ve Paris Güzel Sanatlar Akademisi işbirliğiyle düzenlenen Jules Laurens’in Türkiye Yolculuğu sergisi kataloğu, s. 12.
(2) X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens – Doç. Dr. Semavi Eyice – Belleten – Cilt: XXVII Sayı: 105- Ocak 1963 - Türk Tarih Kurumu, Ankara. Sayfa : 77.
(3) Jules Laurens’in Türkiye Yolculuğu – Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık – İstanbul, 1998.
(4) X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens – Doç. Dr. Semavi Eyice – Belleten – Cilt: XXVII Sayı: 105- Ocak 1963 - Türk Tarih Kurumu, Ankara. Sayfa : 85-87.
